Leeuwarden staat stil bij drieste verzetsactie

Leeuwarden staat vanmiddag stil bij een van de meest drieste acties van het verzet in de Tweede Wereldoorlog. Op 8 december 1944 liep een groep van vijf verzetsmensen eenvoudigweg een gevangenis in de Friese hoofdstad binnen. Daar wisten ze zonder een schot te lossen 52 mensen te bevrijden.

Vanmiddag om 17.45 uur, precies tachtig jaar later, kunnen belangstellenden dezelfde route lopen als de verzetsmensen van toen, het voormalige gevangenisgebouw in. In Historisch Centrum Leeuwarden is een lezing over de verzetsactie, meldt Omrop Fryslân. Vanavond wordt de film De Overval (1962) vertoond.

De Duitse bezetter sloot in de oorlog tientallen verzetsmensen op in het Huis van Bewaring Blokhuispoort in Leeuwarden. Toen bleek dat zij soms gemarteld werden en wellicht zouden doorslaan en namen noemen, besloot het Friese verzet een bevrijdingsactie te organiseren.

Het werd geen ingewikkeld scenario: vijf mannen zouden naar binnen lopen. Twee van de vijf deden zich voor als politieman, terwijl de andere drie de rol van ‘gevangene’ was toegedeeld. Achter de schermen was de Duitsers gemeld dat er drie nieuwe gevangenen binnengebracht zouden worden. Het zou gaan om zwarthandelaren, mensen die illegaal in goederen handelden.

De truc werkte: toen de groep van vijf binnenliep, waren de Duitse bewakers ervan overtuigd dat er een nieuwe groep van drie gevangenen ingeschreven zou worden. Maar eenmaal binnen de poort van de gevangenis lukte het de groep van vijf om een eerste groep bewakers te overmeesteren.

Meteen daarna liet de groep nog eens twintig verzetsstrijders binnen. Samen begonnen ze met het bevrijden van de gevangenen.

Een van de gevangenen in de Blokhuispoort was de toen 21-jarige Gerrit Fokkema. Hij zat met zijn vader en jongere broer in de cel toen de deur openging. Een gemaskerde man met een pistool stapte binnen, vroeg om hun naam en zei dat ze de gang op moesten lopen.

Later vertelde Fokkema dat hij bang was. Hij zei tegen zijn broertje: “Het is afgelopen, nu schieten ze ons dood.” Maar de angst bleek onnodig: de gewapende en gemaskerde man die Fokkema zag, was een van de 25 verzetsmensen die het Huis van Bewaring was binnengedrongen.

Even dreigde de actie spaak te lopen, toen er ineens twee echte leden van de Sicherheitsdienst (SD) met een aantal arrestanten op de deur klopten. Maar de verzetsmensen wisten ook hen succesvol te overmeesteren. Na drie kwartier konden de verzetsmensen en de 51 bevrijde gevangenen de poort uitlopen.

Natuurlijk wilde de Duitse bezetter na de verzetsactie de ontsnapte gevangenen terugvinden. Er werden zoektochten georganiseerd en razzia’s gehouden. Maar de gevangenen en hun bevrijders bleven spoorloos.

Misschien nog wel opmerkelijker is dat ook represaille-acties door de Duitse bezetters uitbleven. Waarom dat niet gebeurde is tot op de dag van vandaag onduidelijk.

In 1962, relatief snel na de oorlog, werd de bevrijdingsactie verfilmd in De Overval. met onder andere Kees Brusse en Yoka Berretty in de hoofdrollen, Het scenario was van oorlogshistoricus Lou de Jong. De film werd een van de meest succesvolste films in de Nederlandse bioscopen met bijna 1,5 miljoen bezoekers.

Het markante gebouw De Blokhuispoort bestaat nog steeds, maar is tegenwoordig deels museum, deels bedrijfsverzamelgebouw.