Bij beruchte Utrechtse ‘junkentunnel’ herinnert nieuw monument aan zwarte tijd

Voor de ingang van de ‘junkentunnel’ onder winkelcentrum Hoog Catharijne in Utrecht staat een nieuw monument. Het is bedoeld om aandacht te vragen voor kwetsbare mensen die uit het zicht van de samenleving zijn geraakt.

In de beruchte tunnel verbleven in de jaren 80 en 90 honderden drugsverslaafden en daklozen die aan hun lot werden overgelaten. Het was een plek waar de ‘bewoners’ in barre omstandigheden leefden, met veel drugsgebruik, berovingen en (seksueel) geweld.

Jan van Ooik was een van de verslaafden die een tijdlang in de tunnel verbleef. Hij noemt het monument ter hoogte van het Smakkelaarsveld, dat Het vergeten bestaan heet, een mooi initiatief dat hem doet terugdenken aan die heftige periode in zijn leven. “Er zijn heel veel mensen die hier hun leven hebben verloren.”

Het betonnen monument van kunstenaar Lucas Mergler verbeeldt een persoon die op de grond ligt en zich probeert te beschermen tegen de kou. “Dat was eigenlijk een heel normaal beeld in de tunnel”, aldus Van Ooik.

Zo’n twintig jaar geleden werd de toegang tot de tunnel aan één kant dichtgemetseld. De gemeente Utrecht verplaatste de daklozen naar zogenaamde drugshostels: locaties waar verslaafden konden verblijven en gebruiken. Verslaafden gebruiken nu eenmaal toch, was het idee, en dan kun je ze beter een plek bieden waar dat veilig kan.

Dat ging niet zonder slag of stoot. Veel Utrechters zaten niet te wachten op een gebruikershostel naast de deur. Ook wilden veel gebruikers zoals Van Ooik niet zo’n hostel in. Hij wilde liever van zijn verslaving af, zei hij in een eerder interview met RTV Utrecht.

“Er waren allerlei dingen die mij overkomen waren: ik had mijn ouders verloren en een ongeluk gehad”, zei Van Ooik, die eerder in Zeist woonde. “Eigenlijk wilde ik een nieuw leven beginnen in Zuid-Europa.”

Maar hij kwam in Utrecht terecht en belandde tussen de verslaafden en daklozen. “Toen ben ik ook verslaafd geraakt. Dat gaat heel snel. Ik kreeg heroïne aangeboden en dacht: dit kan ik wel een keer proberen. Vanaf de eerste dag was ik verslaafd.”

De donkergrijze lange tunnel was gebouwd voor vrachtwagens om de winkels van Hoog Catharijne te bevoorraden. Maar nadat begin jaren 70 een heroïne-epidemie was uitgebroken in Nederland, werd de tunnel in gebruik genomen door drugsverslaafden en daklozen, met veel overlast als gevolg. Daarover is ook eerder een documentaire gemaakt, De Hel van Hoog Catharijne.

“Langs de zijkanten van de tunnel lagen of zaten aan beide kanten mensen te gebruiken”, zegt Van Ooik. “Er was wel verlichting, maar niet veel. Het was een af- en aanlopen van mensen die drugs kwamen kopen of gebruiken. Dealers liepen heen en weer en er was veel agressie. Het was de hel op aarde.”

Volgens wethouder Rachel Streefland, die gaat over maatschappelijke opvang en beschermd wonen, is het herdenkingsmonument juist nu hard nodig. “Het geeft de alertheid dat we met elkaar keihard moeten blijven werken om te voorkomen dat dit echt niet meer gebeurt. Monumenten zijn prachtig als het gaat om de goede geschiedenis, maar misschien nog betekenisvoller als het gaat over wat echt wel de zwarte kant was.”

Daarnaast is drugsgebruik in Utrecht nog steeds een actueel probleem, zegt Van Ooik. “Het is allemaal terug aan het komen. Momenteel wordt er in het Lepelenburgpark heel veel gedeald.”

Daar vreest de wethouder ook voor. “We zien allemaal nieuwe vormen van drugsgebruik door mensen die op straat leven of op straat komen.” Ook zijn er in Utrecht zorgen over de toename van arbeidsmigranten die hun baan of woning verliezen, op straat belanden en drugs gaan gebruiken.

“Verslaving is heel dichtbij en het kan zomaar gebeuren”, zegt de wethouder over de boodschap van het kunstwerk. “Net zoals bij Van Ooik.” “Dit wil je nooit meer meemaken”, zegt hij. “Ik hoop niet dat de verslaving ooit nog terug kan komen.”